Том 1 № 1 (2023): КММАнын ЖАРЧЫСЫ

Целью работы был анализ профессиональных факторов, формирующих состояние здоровья государственных служащих, и качественных показателей поликлинической помощи для обоснования рекомендаций для проведения мероприятий по их улучшению на основе учета полученных данных. Материалами послужили показатели поликлинического обслуживания государственных служащих в Больнице Медцентра (БМЦ) и Центральной клинической больнице (ЦКБ) Медцентра УДП РК. Методами исследования были опрос 690 работников центральных государственных органов и описание результатов оценки условий их профессиональной деятельности, объемов и качества их поликлинического обслуживания, показателей первичной и общей заболеваемости, анализа данных посещений ими поликлинических служб, диспансеризации пациентов с заболеваниями и факторами риска болезней. Полученные данные могут быть основой для обоснования действенных мероприятий по улучшению состояния здоровья государственных служащих и повышения качества их поликлинического обслуживания.

Корутунду. Макалада студенттердин акыл ишине физикалык активдүүлүктүн таасири каралган. Дененин физиологиялык абалына жана адамдын психикалык функцияларына физикалык активдүүлүктүн таасири жөнүндө илимий маалыматтар келтирилген. Дене тарбия сабагында теориялык жана негизги группалардагы студенттердин окуудагы ийгиликтерине талдоо жүргүзүлдү. Окуу жана экзамендик сессияны тапшыруу мезгилинде студенттердин билим деңгээлине физикалык жүктѳмдѳрдүн акыл-эс активдүүлүгүнө жана эмгекке жөндөмдүүлүгүнө тийгизген таасирине баа берилген. Студенттердин түйшүгү сабактардын кѳптүгү, аз кыймыл аракет, туура тамактанбоо, жетишсиз калыбына келүү жана кээде психологиялык ашыкча жүктөм менен байланыштуу, бул ден соолуктун төмөндөшүнө алып келет. Албетте, бул маселени терең изилдеп, комплекстүү чечүү керек. Бул суроо биздин изилдөө үчүн абдан актуалдуу болуп саналат. Ал эми аны чечүүнүн милдеттүү элементтеринин бири жаштарды сергек жашоо образына тартуу болуп саналат. Ошондуктан жогорку билим берүү системасында дене тарбия структуралык звеносу катары баалоо керек Студенттердин физикалык активдүүлүгүн туура уюштуруу окуудагы жетишкендиктерди жана билимге ээ болуу жөндөмдүүлүгүн жогорулатууга көмөктөшөт, бул физикалык активдүүлүктүн окуучулардын акыл-эс жөндөмдүүлүктөрүнө олуттуу таасиринин натыйжасы.

Корутунду. Максаты: Кыргыз Республикасынын биринчи медициналык-санитардык жардам деңгээлинде бронхиалдык астма менен ооруган бейтаптарды дарылоонун GINAнын (Бронхиалдык астма боюнча глобалдык демилгеси) сунуштарына ылайыккелүүсүн баалоо. Методдор. 104 пациентке (эркектер - 27.9%, аялдар - 72.1% орточо жашы 49,1±16 жыл) анамнездик жана клиникалык маалыматтар боюнча суроолор тизмеге
түзүлүп, ACQ анкетасы боюнча көзөмөлдөнүү даражасы бааланып, амбулаториялык пациенттердин жазуулары анализдөө, ошондой эле бронходилятация тести менен спирометрия жүргүзүлдү. Жыйынтыктар. Бейтаптардын көпчүлүгүндө 79,8% оорунун аллергиялык түрү бар болгон, бейтаптардын 81 (77,9%) пациентте астма көзөмөлгө алынган эмес, 1 секунд убакыт ичинде мажбурлап дем чыгаруу көлөмү 67,5% ± 20,6 чейин төмөндөгөн. Пациенттердин 32,6%ы кыска таасир берүүчү адреностимуляторлорду кыянаттык менен пайдаланышат жана көптөгөн пациенттер ингаляциялык глюкокортикостероид-дер менен сунушталган сезгенүүгө каршы терапияны алышпайт.
Корутундулар. Бул изилдөөлөр астма менен ооруган бейтаптардын көпчүлүгү учурдагы GINA сунуштарына жана стандарттарына жооп бере турган тийиштүү башкарууну, ошондой эле төмөн маалымдуулукту жана астма менен начар көзөмөлдү алышпайт экенин көрсөтүп турат.

Корутунду. Мурда холецистэктомия операциясы жасалган 24 бейтаптын операциядан кийинки перитонит боюнча кайталанган операциялары-нын натыйжалары изилденди. Изилденген бейтаптардын көбү 50 жаштан ашкан жана аларда көп органдардын иштебей калышынын белгилери болгон. Санациялык релапаротомияга чейинки жана андан кийинки гемодинамиканын, дем алуунун, аң-сезимдин, дене температурасынын
көрсөткүчтөрү, ичеги-карын перистальтикасы, суткалык диурез, кандын клиникалык жана биохимиялык көрсөткүчтөрү салыштырмалуу талданган. Оорулуулардын операциядан кийинки жалпы абалын жана гемограмма жана кан биохимиясынын көрсөткүчтөрүн нормалдаштыруу убактысы көп органдардын жетишсиздиги сыяктуу факторго түздөн-түз көз каранды экендиги аныкталды. Операциядан кийинки кабылдоолор 25% ды түздү. Операция жасалган бейтаптардын операциядан кийинки өлүмү көп органдын жетишсиздиги барларда гана байкалган: курч татаалдашкан холецистит менен ооруган 24 бейтаптын ичинен 2,3% каза болгон.

Корутунду. Бул изилдөө жүрөк хирургиясы жана органдарды трансплантациялоо изилдөө институтунун консультациялык-диагностикалык бөлүмүндө жүргүзүлдү.
Изилдөөнүн дизайны эки этапты камтыган: биринчи этапта Бишкек шаары боюнча мектеп жашындагы балдарды жана өспүрүмдөрдү когорттук изилдөө жүргүзүлгөн (2410 балдар жана 7 жаштан 18 жашка чейинки өспүрүмдөр үй-бүлөлүк медицина борборунун базасында 3), экинчи этапта жүрөктүн тубаса кемтиги бар 140 бейтаптын клиникалык- функционалдык көрсөткүчтөрүн талдоо менен 8 айдан 50 жашка чейинки хирургиялык коррекцияга чейин жана андан кийин келечектүү динамикалык байкоо жүргүзүлгөн, ошондой эле жүрөктүн тубаса кемтиктеринин түзүмүн аныктоо үчүн амбулатордук карталарды ретроспективдүү изилдөө жүргүзүлгөн. Андан кийин тубаса жүрөк кемтиги бар бейтаптарга медициналык жардам көрсөтүүнү уюштурууну жакшыртуу боюнча көрсөтмөлөр түзүлдү.
Изилдөөнүн максаты: тубаса жүрөк кемтиги менен ооруган бейтаптарды диагностикалоо жараянын жакшыртуу боюнча уюштуруу моделин иштеп чыгуу.
Уюштуруучулук моделдөө ыкмасы менен ("диагностика процессин өркүндөтүүнүн уюштуруучулук модели") жүрөктүн тубаса кемтиктерин диагностикалоо алгоритмдери иштелип чыккан, алар кемтиктерди эрте аныктоо, оорулууларды байкоо жана оорулардын алдын алуу үчүн негиз болуп саналат.

Иште 2016-2020-жылдар аралыгында Бишкек шаарындагы Республикалык клиникалык жугуштуу оорулар ооруканасында дарыланган ротавирустук жана норовирустук жугуштуу оорулар менен ооруган 117 жаш балдардын секретордук ич өткөгүн салыштырмалуу клиникалык-эпидемиологиялык мүнөздөмөсү келтирилген. Изилдөөнүн жыйынтыгында ротавирус менен шартталган секретордук ич өткөк жашоонун биринчи жылындагы балдарда, өзгөчө 6 айдан 9 айга чейинки курактагы балдарда көбүрөөк (58,1%) байкалаары аныкталган. (36,0%). Ал эми норовирустук жугуштуу оору p<0,01 кыйла көп (61,3%) 1 жаштан 3 жашка чейинки балдарда кездешкен, анын ичинде кан аздуулук (40,0%) менен рахит (25,0%) преморбиддик фону (64,5%) түзгөн. Негизинен салыштырылган топтордун балдары кыш мезгилинде кабыл алынган (88,5%; 67,8%) жана Бишкек шаарынын тургундары (60,5%; 67,7%), оорулуулардын арасында эркек балдар (54,7%; 54,8%) басымдуулук кылган. Салыштырылган 2 топтогу оору гастроэнтериттик белгилери менен курч башталган. Ротавирус менен шартталган секретордук ич өткөк негизинен оор формада (61,4%; 45,2%) өтүп, 4,0% учурда жагымсыз натыйжага алып келген. Норовирустук жугуштуу оорусу бар балдарда p<0,01 көбүрөөк (38,6%; 51,6%), оору орточо оор формада өткөн. Белгилеп кетсек, орточо суусуздануунун белгилери (31,3%; 48,4%) норовирустук жугуштуу оорусу бар балдарда (2-топ) көбүрөөк аныкталган. Ротавирус жана норовирустук жугуштуу оорулардын дарты заңдан иммунохроматографиялык тез тесттин жардамы менен тастыкталган. Норовирустук жугуштуу оору менен ооруган балдардын бардыгы жана ротавирустук жугуштуу оору менен ооруган балдардын басымдуу көпчүлүгү (96,0%) жакшыруу абалы менен ооруканадан чыгарылган.

Бул макалада “Кесарево сечение” жолу менен тороого торот уйуно тушкон кош бойлуунун жалан гана сырткы антисептик катары колдонгон хлоргексидин менен ууланганы айтылат. Хлоргексидиндин уулантуу таасири кокуроктогу дискомфорттон, демиккенден, башталып, анан эс-учун жоготкон маалда дененин терисинин жапырт когорушу, беттин шишимиги, дем алуусунун бузулушуна байланыштуу жасалма дем алууга кошуу, кислороддун сатурациясынын 77%-га ылдыйлап 66%-га жетиши менен опкосу кан аралаш сууланышы болду. Ууланынын кесепети соттук медициналык коз карашта омурго каркунучтуу деп саналды, токтоосуз кан агуудан сактап калыш учуп жатындын алынышы – органды жоготуу катары эсептелди. Бул белгилер денеге оор жаракат келтирилген деп саналат. Медициналык кызматкердин жасаган кылыгын юридикалык баа беруусу сот-тергоо органдары жактан болот.

Корутунду. Макалада Кыргыз Республикасынын Саламаттык Сактоо Министрлигинин Республикалык сот-медициналык борборунда 2017-2021 жылдары откорулгон “врачтардын иши” аттуу комиссиялык сот-медициналык экспертизалардын ретроспективдуу жыйынтыгы берилди. Иликтоо моонотунун убактысында “врачтардын иши” боюнча комиссиялык экспертизалардын саны жылдан-жылга кобойгону байкалат: баардык 501 “врачтардын иши” боюнча комиссиялык экспертизалардын ичинде 2017 жылы - 64(9,78%), 2018 жылы - 86(12,6%) 2019 жылы - 92 учур (16,4%), 2020 жылы 179 (29,1%), 2021 жылы - 80 (13,9%) болгон. Дайындалган экспертизалардын копчулук саны акушер-гинекологтордун (131 учур -26,1%), хирургдардын (65 учур - 12,9%) кесиптик ишмерине байланыштуу. Откорулгон комиссиялык экспертизалардын арасында Covid-19 (72 учур - 14,37%) жана СПИД оорусун жуктуруу боюнча (47 учур - 9,3%) болгон. Медициналык кесипкойлукту аткарууда кетирген укуктук бузуулар боюнча экстремалдуу медицинага кирбеген (фтизиатр, онколог, терапевт, невролог) кесипкойлордун кирип калуусу кызык.

Россиянын Астрахань областындагы экологиялык жана санитардык - гигиеналык абалды эске алуу менен чоң адамдар арасында пневмотуберкулездун эпидемиологиялык абалына талдоо жүргүзүлгөн. Күкүрттүү суутектин таралышы менен жакын жайгашкан калктуу аймактарда шамалдын агымынын багытынын ортосундагы байланыштар аныкталды. Ошондой эле, автомобиль транспортунан бөлүнүп чыккан аэротехногендик зыяндуу булгоочу заттардын көлөмү чоң кишилердин ооруга чалдыгуу жана ооруга чалдыккандыгы менен байланыштуу. Мындан тышкары, «Астрахань Газпром өндүрүшү» ЖЧКсынын ишканаларынын комплекстүү терс таасирине эң жакын жайгашкан аймактар, максималдуу түрдө дуушар болот жана калк арасында Кох таякчасы оорусунун көбөйүшүнө алып келет. Мындай өндүрүштөн чыккан зыяндуу заттардын таасирин азайтуу үчүн санитардык гигиеналык көзөмөлдү күчөтүү зарыл экендиги түшүнүктүү, ошондой эле «Астрахань Газпром өндүрүшү» ЖЧКсынын ишканаларынын жабдууларын техникалык жактан жакшыртууну өз убагында жана үзгүлтүксүз жүргүзүп туруу керек. Бул аймактардын жашоочулары тийиштүү диагностика менен үзгүлтүксүз медициналык текшерүүдөн өтүп турушу керек, калк арасында өз убагында зыяндуу булгоочу заттардын чыгышы жөнүндө түшүндүрмө берип кабарлап туруулары зарыл.

Борбордук Азиянын жана Россиянын көптөгөн аймактарында акыркы жылдары эхинококкоз менен ооругандардын саны өсүүдө. Цистикалык эхинококкоз менен ооруган хирургиялык оорулуулардын операциядан кийинки өлүмүнүн көрсөткүчү мурдагыдай эле орто эсеп менен 2,2%ды түзөт, хирургиялык операциядан кийин 6,5% учурларда узак калыбына келтирүү мезгилин талап кылган рецидивдер байкалат. Изилдөөнүн максаты Кыргыз Республикасында эхинококкоздун ооруусунун жана таралышынын структурасын талдоо. 2001-2022-жылдар аралыгындагы жугуштуу жана мите оорулардын, анын ичинде эхинококкоздун оорушу жана таралышы боюнча Кыргыз Республикасынын Улуттук статистикалык комитетинин расмий маалыматтарына талдоо жүргүзүлгөн. 2018-жылдан 2022-жылга чейинки мезгилде экинчи даражадагы ооруканада (Бишкек ш. №1 шаардык клиникалык оорукана) эхинококкоз менен операция жасалган 1024 бейтаптын оору тарыхынын эпидемиологиялык жана лабораториялык- инструменталдык маалыматтарына ретроспективдүү талдоо жүргүзүлдү. Кыргыз Республикасында эхинококкоз оорусу 2001 жылдан 2021-жылга чейин жылдык өсүү темпи 14,6% менен 2,6 эсеге өсүп, 2015-жылга карата 100 миң калкка 19,2ге жеткен, андан кийин 2021-жылы 100 миң калкка 9,9га чейин төмөндөгөн. 2019-021- жылдары эхинококкоздун жаңы учурларынын санын кыскарту, биздин оюбузча , диагностикалык иш-чаралардын жетишсиз деңгээлин, калктын миграциясын жана өлкөнүн социалдык- экономикалык жана санитардык эпидемиологиялык абалынын начарлашын көрсөтөт. Эхинококкоз эмгекке жарамдуу курактагы (орточо жашы 35±16 жаш), көбүнчө айыл жеринде (67,3%) эт жегичтер менен тыгыз байланышта болгондордо (58,4%) көп кездешкен. Операцияланган бейтаптардын арасында эхинококкоздун татаал формалары 64,7% басымдуулук кылат, бул ооруканага жаткыруу мөөнөтүн 5,3±2,4 күнгө көбөйттү.

Илимий басылмада COVID-19 менен ооруган балдардын 232 баяндамасы изилденген. Илимий иште 2020-жылдын мартынан 2022-жылдын мартына чейин Республикалык клиникалык жугуштуу оорулар ооруканасында дарыланган 0-14 жаштагы балдардагы коронавирустук инфекциянын эпидемиологиялык өзгөчөлүктөрү көрсөтүлгөн («COVID-19дун 2 жана 3 толкундары»). “COVID-19 3-толкуну” учурунда ооруканага жаткырылган балдардын санынын көбөйүшү, мектеп жашындагы балдардын басымдуулук кылуусу (56,8%), оорунун оор формаларынын көбөйүшү жана Республикалык клиникалык жугуштуу оорулар ооруканасына жаткыруулардын көбөйүшү көрсөтүлгөн. Оорунун эң жогорку көрсөткүчү (96,1%) Бишкек шаарында, Чүй облусунда катталган. Байкоо мезгилинде “COVID-19дун 2 жана 3-толкундарынын” өнүгүшү менен оорунун толкун сымал өсүшү байкалган. COVID-19 оорусунун аймактык айырмачылыгы аныкталды. Балдарда COVID-19 (U07.1) инфекциясынын лабораториялык ырастоосу 88,7% учурларда болгон, орофарингеалдык жана назофарингеалдык тампондордо SARS-CoV-2 РНКсы реалдуу убакыт режиминдеги полимераздык чынжыр реакциясы (RT-PCR) аркылуу аныкталган.

Бул макалада биз жогорку окуу жайларында чет тилин окутуу учурунда оюндун ролу тууралуу сөз болуп жатат. Деталдуу ойлонулган жана методикалык жактан сабаттуу уюштурулган оюн тилдик материалды бекем өздөштүрүүнү жеңилдетет, сүйлөө байланышында жана медициналык терминологияны практикалык өздөштүрүүдө анын чыгармачыл колдонулушуна өбөлгө түзөт. Англис тили сабактарында колдонулган оюндардын негизги функциялары талданды.

Латын тили илимдин тили болгондуктан, англис тилинин медициналык лексикасынын калыптанышына чоң таасирин тийгизген, ал латын жана грек терминдеринен алынган. Англис тилинин медициналык терминологиясына кирип, грек-латын тилдеринен алынган сөздөрү берилген тилдин түзүлүшүнө ыңгайлашып, фонетикалык, орфографиялык жана грамматикалык өзгөрүүлөргө дуушар болгон.
Максаты: англис медициналык терминология грек-латын тилдеринин ассимиляцияөзгөчөлүктөрүн карап чыгуу. Фонетикалык жана орфографиялык деңгээлде англис тилинин медициналык терминологиясына кирген грек-латын сөздөрүнүн өзгөчөлүктөрү каралган жана талданган. Башка тилден келген сɵздɵрдү талдоо сɵз жасоо процесстерин изилдɵɵнүн эң манилүү аспектиси болуп эсептелет. Медициналык терминологияны түзүдɵ, латын жана латындаштырылган грек элементтери англис тили менен ɵз ара аракеттенет. Медициналык терминологияны андан ары ɵнүктүрүү үчүн ɵз ара аракеттенүүнүн ролу адистерге түшүнүктүү болгонуна карабастан, азыркы учурда латын тилинен англис тилине кирген сɵздɵрдү изилдɵɵлɵр медицинада терминологиянын негизи катары латын тилин изилдɵɵнүн манилүү бɵлүгүн түзɵт.

В статье представлены факты научной биографии выдающегося паразитолога ХХ века, заслуженного врача и заслуженного деятеля науки Киргизской ССР, д.м.н. профессора Н.П. Кеворкова. Показаны результаты его научной деятельности в годы работы в г. Ташкенте, г. Фрунзе и г. Курске. Проанализирован вклада Н.П. Кеворкова в изучение биологии возбудителей гименолепидоза, трихомоноза и лямблиоза, а также в профилактику и в лечение этих заболеваний, а также в формирование научных сообществ в Узбекистане, Киргизии и России.