Том 5 № 5-6 (2021): КММАнын ЖАРЧЫСЫ

Энтеробиоз - гельминтоздун эң кеңири тараган түрү. Өлкөбүздө дээрлик ар бир адам өмүрүндө жок дегенде бир жолу ушул дартка чалдыккан. Көбүнчө энтеробиоз балдарда байкалат, анткени балдар гигиена эрежелерин чоңдорго караганда көбүнчө тоготпойт. Көбүнчө белгиси жок. Негизги белгиси – арткы тешиктин айланасында кычышуу, айрыкча түнкүсүн, уйкусуздукту пайда кылат.
Кээде, аппетиттин төмөндөшү, кыжырдануу, тешиктин тегерегиндеги теринин экинчи бактериялык инфекциясын пайда кылат. Чүчөк курту аппендицитти козгойт же аялдардын жыныс органдарына өтүп, сезгенүүнү пайда кылат. Кыргыз Республикасында контакттуу механизми менен энтеробиоз кеңири жайылган, бул экологиялык шарттардан анча-мынча көз каранды.

According to the WHO, epilepsy accounts for approximately 1% of the world’s total disease burden, and is fourth on the list of neuropsychiatric disorders, following depression, alcoholism, and cerebrovascular disease, with similar impact to the burden of breast and lung cancer. It affects over 70 million people worldwide and it's characterized by a lasting predisposition to generate spontaneous epileptic seizures and has numerous neurobiological, cognitive, and psychosocial consequences.
Aim. To study the trends of epilepsy incidence in Kazakhstan.
Material and methods: The research material was compiled summary reporting form number 12 of Ministry of Health of the Republic of Kazakhstan on new cases of epilepsy (ICD-10 – G40), established for the first time. A retrospective study was used as the main method for studying the incidence of epilepsy. According to generally accepted methods of biomedical statistics, extensive, intensive and equalized indicators of the incidence of epilepsy were calculated.
Results. For 2009-2018 78,429 new cases of epilepsy were registered in the republic, of which were in children – 47.6%, teenagers – 7.5% and adults –44.8%. The average annual incidence rate of epilepsy in the entire population of Kazakhstan was 45.6±3.0⁰/₀₀₀₀ (95% CI=39.7-51.4⁰/₀₀₀₀), and for population groups having been studied was: in children – 83.2±4.0⁰/₀₀₀₀ (95%CI=75.4-91.0⁰/₀₀₀₀), among teenagers – 84.6±6.5⁰/₀₀₀₀ (95% CI=71.9-97.3⁰/₀₀₀₀) and the adult population 29.3±2.6⁰/₀₀₀₀ (95% CI=24.3-34.3⁰/₀₀₀₀). The difference in incidence between groups was statistically significant. Disease tended to increase in all age groups: in children (Т=+5.7%), in adolescents (T=+9.8%) and in the adult population (Т=+9.8%).

Conclusion. According to the dynamics, epilepsy incidence in Kazakhstan has a increased tendency. The results obtained are recommended to be taken into account by health authorities when making managerial decisions. 

Заманбап акушердиктин көптөгөн көйгөйлөрүнүн бири болуп, перинаталдык ооруну жана өлүмдү азайтуу эң актуалдуу маселелердин бири болупсаналат.
Бир катар изилдөөчүлөр "үнсүз" ишемияны начар прогноздук белги деп эсептешет, анткени анын болушу туруксуз стенокардия, миокард инфарктынын жана күтүлбөгөн өлүмдүн өнүгүү тобокелдиги менен байланыштуу. "Үнсүз" ишемия жүрөктүн аймагында эч кандай ыңгайсыздыкты көрсөтпөгөндүктөн, анын мааниси көп учурда
бааланбай калат.

Colorectal cancer is the third most common cancer worldwide: 1.93 million people were diagnosed with it in 2020. The prognosis of colorectal cancer is better with an earlier diagnosis. CRC is the only cancer for which screening has been proven to reduce cancer deaths in medium-risk women and medium-risk men. The diagnosis of precancerous diseases, as well as the detection of cancers in the early stages, is significantly important for reducing the burden of the disease due to early detection, since the prognosis for such patients is much more favorable.
The aim of the study was to evaluate some indicators of the oncological service at the CRC in Kazakhstan for 2010-2019.
The research material was data from the Ministry of Health of the Republic of Kazakhstan – annual form No. 7 and 35 regarding CRC (ICD 10 – C18-21) for 2010-2019 – incidence, mortality, early diagnosis, neglect, morphological verification. A retrospective study using descriptive and analytical methods of biomedical statistics was used as the main method. For 2010-2019, 28,950 new cases of CRC were registered in the republic for the first time and 15,161 people died from this disease. The average annual crude incidence rate of CRC was 17.1±0.30/0000 (95% CI=16.5-17.8) and increased in dynamics from 15.7±0.30/0000 (2010) to 18.0±0.30/0000 in 2019, the difference was statistically significant (t=5.42 and p=0.000). In dynamics, mortality rates from CRC tended to statistically significant (t=7.07 and p=0.000) decrease from 9.5±0.20/0000 (2010) to 7.5±0.20/0000 in 2019, and the average annual crude mortality rate from CRC was 8.7±0.20/0000 (95% CI=8.3-9.2). The research of  the study period reveals a trend: early diagnosis indicators (specific weight of patients with I-II stage) improved from 42.2% (2010) to 64.3% in 2019, and accordingly the specific weight of neglected patients significantly decreased with stage III (from 40.4% to 23.1%) and with stage IV (from 17.2% to 12.0%). The morphological verification indicators for CRC improved by almost 10%, from 88.1% and 96.3%, respectively, in 2010 and 2019. An analysis of the indicators of the oncological service in CRC revealed an improvement in morphological verification and early diagnosis, a decrease in neglect and mortality rates, which is undoubtedly associated with regular anti-cancer activities in Kazakhstan, in particular screening of CRC. 

Операциядан кийинки инфекциялык татаалдыктар көйгөйү дүйнөлүк масштабда медициналык, социалдык жана экономикалык көйгөйдү чагылдырган ар кандай чөйрөдөгү хирургдар үчүн актуалдуу бойдон калууда. Операциядан кийинки инфекциялык татаалдашуулардын максималдуу учуру (30%ке чейин) урологиялык операцияларда байкалат, ал эми Кыргызстанда бул маселе жетиштүү изилдене элек.
Изилдөөнүн максаты урологиядагы операциядан кийинки инфекциялык татаалдашууларынын пайда болушун, түзүлүшүн жана жүрүшүн изилдөө болгон.
Материалдар жана ыкмалар. CDC (Center of disease control and prevention) тарабынан иштелип чыккан стандарттык абалдын аныктамасын колдонуу менен дарылоонун натыйжаларын, операциядан кийинки инфекциялык татаалдашуулардын түзүлүшүн жана мүнөзүн изилдөө менен 2256 урологиялык бейтапка ретроспективдүү изилдөө жүргүзүлдү.
Жыйынтыктар. Урологиялык операциялардын бардык түрлөрү боюнча операциядан кийинки инфекциялык татаалдашуулардын жыштыгы 19,6%ды түзүп, операциялардын түрүнө жараша 5,8ден 46,7%ке чейин өзгөргөн. Операциядан кийинки инфекциялык татаалдашуулардын структурасында ХАИ – 55%, катетерменен байланышкан заара чыгаруу жолдорунун инфекциясы – 24% учур, курч пиелонефрит – 13%, курч орхиепидидимит – 8% учур.Инфекциялардын пайда болушу варикоцеле операциясы үчүн ооруканада болуу мөөнөтүн 3,4 керебет-күндөн, простата безине операция жасоодо 10,1 керебет-күнгө чейин узартат. Алынган маалыматтар урологияда инфекциялык татаалдашуулардын өнүгүшүнүн проблемасын мындан ары да изилдеп чыгуу жана аларды алдын-ала айтуу жана алдын алуу боюнча чараларды иштеп чыгуунун зарылдыгын көрсөтөт.

Обзор хирургияда операциядан кийинки инфекциялык татаалдашуулардын өнүгүү проблемасы, оорукана ичиндеги инфекциянын козгогучтарынын туруктуу штаммдарынын өсүшү жана антибиотиктерге туруктуулуктун өсүшүн контролдоо жана ооздуктоо боюнча стратегиялык ыкмалар жөнүндө маалымат берет. Бул стратегиянын негизги компоненттери болуп жугуштуу оорулардын алдын алуу жана резистенттиктин алдын алуу, резистенттүүлүккө жана туруктуу инфекцияларга мониторинг жүргүзүү, антибиотиктерди жазып берүү тажрыйбасын өркүндөтүү жана микробго каршы жаңы препараттарды иштеп чыгуу саналат. Антибиотиктерге туруктуулукту контролдоо программаларын киргизүү акыры операциядан кийинки инфекциялык татаалдашуулардын азайышына, микробго каршы каражаттардын баасын оптималдаштырууга, стационарда болуу мөөнөтүн кыскартууга жана операциядан кийинки инфекциялык оорчулуктарды дарылоого алып келет.
Бюджеттин тартыштыгынын шартында саламаттык сактоо уюмдары үчүн микробго каршы препараттарды колдонууга контролдук программаларды өз убагында киргизүү актуалдуу чара болуп саналат.

Изилдөөнүн максаты. Өпкөнү жасалма желдетүү менен байланышкан нозокомиалдык пневмониянын санын жана оордугун баалоо, реанимация жана интенсивдүү терапия бөлүмүндө жаткан бейтаптардын трахеобронхиалдык дарактын жана оозун санация кылуу үчүн адистештирилген каражаттарды колдонуу жана аларсыз шарттар менен ыкмалар.
Материалдык жана ыкмалары. Изилдөөгө 60 бейтап кирген. Бейтаптар 2 топко бөлүндү: 1-топ -  протокол боюнча алдын алуу, 2-стандарттык топ. Өпкөнү жасалма желдетүү менен байланышкан нозокомиалдык пневмониянын алдын алуу максатында бейтаптардын 1-тобунда комплекстүү протокол колдонулган: жылуулук- нымдуулукту алмашуу чыпкалары, бир жолку дем алуу контурлары. 1-топтогу бейтаптарга ооз көңдөйүн тазалоо протокол боюнча суткасына 3 жолу өткөрүлүп, анда төмөнкүлөр камтылган: ооз көңдөйүн 0,05% Хлоргексидин менен тазалоо, тиштерин жана ооз көңдөйүн кылдат санация кылуу. 2-топто пациенттерге стандарттык каражаттарды пайдаланып, ооз көңдөйүн санациялоону суткасына 1-2 жолу өткөрүлдү.
Жыйынтыгы. Ооз көңдөйүн тазалоо протоколун ишке киргизүү пневмониянын эрте өнүгүшүн азайтууга мүмкүндүк берди (мөөнөтүнөн мурда НП ИВЛ - 6,6 жана 33 1 жана 2-топтордо % тиешелүүлүгүнө жараша; p = 0,00167), Пневмониянын манифестациясына чейин убакытты көбөйтүүгө (ал 1-топто 7,5 ± 4,6, 2-чи топто 5,3 ± 6,5 күн түзгөн); P = 0,00182) жана анын оордугун азайтууга (CPIS боюнча баа 7 - суткага 5,96 ± 3,2 жана 7,2 ± 2,43 балл 1 же 2-топтордо; p = 0,046; P/F чоңдугу 7- суткага 304,84 ± 22 жана 255,9 43 1-жана 2-топто±; p = 0,001).Микробиологиялык мониторинг патогендик жана шарттуу патогендик микроорганизмдер менен ооз көңдөйүнүн колонизациялануу даражасынын азайышын аныктоого мүмкүндүк берди: Klebsiella pneumoniae – 106 дан 104 кө КОЕ (p < 0,001) чейин азайтуу, Streptococcus pneumoniae - 107ден 103кө чейин (P < 0,001), метициллин-резистенттүү алтын стафилококк (MRSA) - 105 даанадан 103гө чейин (p < p 0,001), Proteus Mirabilis - 107 тартып 103 чейин (P < 0,001).
Корутунду. Ооздун адистештирилген кам көрүүсү протоколун ишке киргизүү өпкөнү жасалма желдетүү менен байланышкан нозокомиалдык пневмониянын санын жана оордугун азайтууга, ошондой эле пневмониянын манифестациясына чейин өпкөнү жасалма желдетүүнүн узактыгына мүмкүндүк берет. 

Урук безинин абалынын аномалиялары толук мөөнөттүү кемтиктердин жалпы санынын 5% га чейин, ал эми ара төрөлгөн ымыркайларда 30%ке чейин түзөт, бул 60% тукумсуздукка алып келген сперматогендик жана гормоналдык функциянын бузулушунун себеби болуп саналат. Эркектерде бир жактуу, ал эми 80%дан 100%ке чейин эки тараптуу форма крипторхизм менен. 2016-2021-жылдар аралыгында крипторхизм менен операция жасалган 987 бейтапка ретроспективдүү талдоо жүргүзүлдү. Операцияланган бейтаптардын басымдуу курагы 4 жаштан 7 жашка чейинки мектепке чейинки жана башталгыч мектеп курагындагы – 44,3% жана 1 жаштан 3 жашка чейинки балдар – 34,1% 4 жаштан жогоркулар баштапкы медициналык-санитардык жардамдын деңгээлинде билим берүү жана амбулатордук диагностикалык иштердин жетишсиздигин көрсөтүп турат. Крипторхизм менен ооругандардын 12,5%ында байланыштуу тубаса кемтиктер аныкталган. Эркектердин тукумсуздугун алдын алуу жана крипторхизмди эрте диагностикалоону жакшыртуу максатында мындан ары илимий изилдөөлөрдү жүргүзүү жана заманбап изилдөө ыкмаларын колдонуу менен балдар калкынын арасында тереңдетилген профилактикалык текшерүүлөрдү жигердүү киргизүү менен баштапкы медициналык санитардык жардамдын деңгээлин жогорулатуу зарыл.

По оценке Международного агентства по изучению рака в мире ежегодно регистрируется около 906 тысяч новых случаев рака печени (РП) и в 2040 году прогнозируется около 1,4 миллионов и ожидается, что около 1,3 миллиона погибнут от данной патологии. Целью исследования - оценить некоторые показатели онкологической службы при РП в Казахстане за 2010–2019 гг.
Материалом исследования послужили данные Министерство здравоохранения Республики Казахстан – годовая форма 35, касающиеся РП (МКБ 10 – С22) за 2010– 2019 гг. – заболеваемость, смертность, ранняя диагностика, запущенность, морфологическая верификация. В качестве основного метода использовалось ретроспективное исследование с применением дескриптивных и аналитических методов медико-биологической статистики.
За 2010–2019 гг. в республике было впервые зарегистрировано 8 335 новых случаев РП и 6 037 смертей от данной патологии. Среднегодовой грубый показатель заболеваемости РП составил 4,8±0,10/0000 (95% ДИ=4,6-5,0) и в динамике имел невыраженную тенденцию к росту с 4,9±0,20/0000 (2010 г.) до 5,0±0,20/0000 в 2019 году, различие было статистическим не значимым (р>0,05). В динамике показатели смертности от РП имели тенденцию к статистически значимому (t=7,95 и р=0,000) снижению с 4,8±0,20/0000 (2010 г.) до 3,5±0,10/0000 в 2019 году, а среднегодовой грубый показатель смертности от РП составил 3,9±0,20/0000 (95% ДИ=3,5-4,2). Показатели ранней диагностики (удельный вес больных c I-II стадией) улучшились с 8,7% (2010 г.) до 19,3% в 2019 году, снизился удельный вес больных с IV стадией (с 31,8% до 17,2%), а удельный вес пациентов с III стадией вырос (с 59,5% до 63,3%) за изучаемые годы, т.е. показатели запущенности в целом снижаются. Показатели морфологической верификации при РП за изучаемые годы имел тенденцию к улучшению с 38,3% до 64,2%.
В результате анализа показателей онкологической службы при РП установлены улучшение показателей морфологической верификации и ранней диагностики, снижение запущенности процесса и показателей смертности, что, несомненно, связано с проводимыми противораковыми мероприятиями в Казахстане. 

Corpus uteri cancer is the sixth most common cancer worldwide. Approximately 417,367 new cases and 97,370 deaths of endometrial cancer occur annually worldwide. Moreover, in many countries such as Europe, the United States, Russia, and Canada, carcinoma of the corpus uteri (endometrial carcinoma) has now surpassed cervical carcinoma as the most common form of malignancy affecting the female genital tract.
The aim of the study was to evaluate some indicators of the oncological service in CUC in Kazakhstan in the period from 2009 to 2018.
The research material was data from the Ministry of Health of the Republic of Kazakhstan – annual form No. 7 and 35 regarding CUC (ICD 10 – C54) for 2009-2018 – incidence, mortality, early diagnosis, neglect, morphological verification. A retrospective study using descriptive and analytical methods of biomedical statistics was used as the main method. For 2009-2018, 10,522 new cases of CUC were registered in the republic for the first time and 2,774 women died from this disease. The average annual crude incidence rate of CUC was 11.9±0.30/0000 (95% CI=11.3-12.5) and increased in dynamics from 10.7±0.40/0000 (2009) to 11.6±0.40/0000 in 2018, the difference was statistically significant (t=1.59 and p=0.112). In dynamics, mortality rates from CUC tended to statistically significant (t=3.89 and p=0.000) decrease from 3.6±0.20/0000 (2009) to 2.5±0.20/0000 in 2018, and the average annual crude mortality rate from corpus uteri cancer was 3.2±0.20/0000 (95% CI=2.9-3.5). The research of the study period reveals a trend: early diagnosis indicators (specific weight of patients with I-II stage) improved from 82.0% (2009) to 88.6% in 2018, and accordingly the specific weight of neglected patients significantly decreased with stage III (from 12.0% to 8.5%) and with stage IV (from 4.7% to 2.8%). The morphological verification indicators for CUC remained virtually unchanged, remaining fairly high 98.6% and 98.8%,respectively, in 2009 and 2018.
Conclusion. An analysis of the indicators of the oncological service in CUC revealed an improvement in morphological verification and early diagnosis, a decrease in neglect and mortality rates, which is undoubtedly associated with regular anti-cancer activities in Kazakhstan. 

Макалада орточо-анатомиялык артикулятордо толук алынып салынуучу протездерде жасалма тиштерди орнотуу ыкмасы талкууланат. Бул ыкма тиш техниктин ишин бир топ жеңилдетет жана жасалма тиштерди так жайгаштырууга мүмкүндүк берет. Техника Arcon артикуляторунан жана Н. Пиннекер тарабынан иштелип чыккан эки кошумча түзүлүштөрдөн колдонууга негизделген. Алардын бири ArH деп аталат, ал артикулятордогу моделдерди жаактардын катышынын орточо анатомиялык параметрлерине ылайык оңдоо үчүн колдонулат. Экинчи аппарат - AfH, ал алдыңкы тиштерди коюуга колдонулат. Жасалма тиштерди орнотууга бул техниканын колдонуусу абдан оңой, артикуляторго моделдердин туура коюлушуу менен тиштердин орнотуусу туура аткарылат.

Макалада Кыргыз Республикасынын Генералдык прокуратурасынын укуктук статистика жана эсептөө бөлүмүнүн жашы жетише элек өспүрүмдөргө 2016, 2017, 2018 жылдары болгон зомбулук жана ошондой укук бузуулар жөнүндөгү маалыматтары берилген. Маалыматка ылайык, зомбулук 2017 жылы 28,4%, 2018 жылы 23,5% өскөн. Ошонун ичинде Бишкек шаарында (61,9%), Талас жана Ош облустарында 60% жана 43,7%-га өскөндүгү байкалат. 

Жашы жетише элек өспүрүмдөргө көбүнчө атайлап жеңил жана өтө оор эмес түрүндөгү жаракаттар, 16 жашка жете элек өспүрүмдөргө карата жыныстык зомбулуктар көбүнчө болгон.