ЖАРААТ ПРОЦЕССИНИН ЭТИОЛОГИЯЛЫК ФАКТОРЛОРУ  ЖАНА ПАТОГЕНЕТИКАЛЫК МЕХАНИЗМДЕРИ: ЗАМАНБАП КӨЗ КАРАШ (АДАБИЯТТАРГА СЕРЕП)

Э.А. Абдышев; Ю.К. Уметалиев; К.М. Мамакеев; З. Рысбек уулу

doi:10.54890/1694-8882-2025-3-72

Э.А. Абдышев Ю.К. Уметалиев К.М. Мамакеев З. Рысбек уулу

DOI:

https://doi.org/10.54890/1694-8882-2025-3-72

Аннотация

Берилген макалада жараат процессинин жүрүшүн аныктоонун, мониторинг жүргүзүүнүн жана скринингдин негизги аспектилерине арналган чет элдик авторлордун адабий булактарына кеңири жана терең талдоо жүргүзүлгөн. Изилдөөлөрдүн жыйынтыктары жараат айыгуу процессинин көп факторлуу жана көп баскычтуу мүнөзүн тастыктап, иммундук, микробиологиялык жана биохимиялык механизмдердин өз ара байланышынын ролун ачып берет. Ириңдүү жарааттарды комплекстүү дарылоонун заманбап ыкмаларынын ичинен патогенетикалык жактан негизделген ыкмалар өзгөчө орунду ээлейт. Алардын курамына майлуу композициялар, антисептикалык жана антибактериалдык таасирге ээ болгон дары каражаттары, ошондой эле биополимердик негиздеги соргуч жана жараат айыктыруучу материалдар кирет. Азыркы мезгилде изилдөөлөр жергиликтүү таасирдин эффективдүүлүгүн жогорулатууга гана эмес, сезгенүү реакциясын системалык өзгөртүүнүн, экинчилик татаалдашуулардын алдын алуунун жана репаративдик процесстерди жакшыртуунун ыкмаларын оптималдаштырууга багытталгандыгы баса белгиленет. Талдоонун алкагында жараат дарылоосундагы инновациялык технологиялардын орду, анын ичинде узакка созулган таасирге, тандалма антимикробдук активдүүлүккө жана минималдуу терс таасирлерге ээ болгон жаңы дары формаларын иштеп чыгуу баса белгиленет.

Ключові слова:

жараат,ириң, жарааттардын айыгышы, татаалдашуулар

Біографія автора

Ю.К. Уметалиев, И.К. Ахунбаев атындагы Кыргыз мамлекеттик медициналык академиясы

М.М. Мамакеев атындагы госпиталдык жана оперативдик хирургия кафедрасы

Посилання

1. Иманкулова А.С., Кожомкулова К.А., Кабаев Б.А., Эмилбеков Ф.М., Толбашиева Г.У., Кудайбердиев А.А. и др. Современные подходы улучшения практики применения антимикробных препаратов в хирургии . Вестник КГМА им. И.К. Ахунбаева. 2021;5-6:43-50.

2. Wilkinson HN, Hardman MJ. Wound healing: cellular mechanisms and pathological outcomes. Open Biol. 2020;10(9):200223. https://doi.org/10.1098/rsob.200223

3. Schreml S, Szeimies RM, Prantl L, Karrer S, Landthaler M, Babilas P. Oxygen in acute and chronic wound healing. Br J Dermatol. 2010;163(2):257-68. https://doi.org/10.1111/j.1365-2133.2010.09804.x

4. Haalboom M. Chronic Wounds: Innovations in Diagnostics and Therapeutics. Curr Med Chem. 2018;25(41):5772-5781. https://doi.org/10.2174/ 0929867324666170710120556

5. Póvoa VCO, Dos Santos GJVP, Picheth GF, Jara CP, da Silva LCE, de Araújo EP, et al. Wound healing action of nitric oxide-releasing self-expandable collagen sponge. J Tissue Eng Regen Med. 2020;14(6):807-818. https://doi.org/10.1002/term.3046

6. Mori R, Tanaka K, Shimokawa I. Identification and functional analysis of inflammation-related miRNAs in skin wound repair. Dev Growth Differ. 2018;60(6):306-315. https://doi.org/10.1111/dgd.12542

7. Eggleston RB. Wound Management: Wounds with Special Challenges. Vet Clin North Am Equine Pract. 2018;34(3):511-538. https://doi.org/10.1016/ j.cveq.2018.07.003

8. Scalise A, Calamita R, Tartaglione C, Pierangeli M, Bolletta E, Gioacchini M, et al. Improving wound healing and preventing surgical site complications of closed surgical incisions: a possible role of Incisional Negative Pressure Wound Therapy. A systematic review of the literature. Int Wound J. 2016;13(6):1260-1281. https://doi.org/10.1111/iwj.12492

9. Liebers R, Jäger D. Surgical wound immunotherapy. Nat Nanotechnol. 2019;14(1):7-8. https://doi.org/10.1038/s41565-018-0328-3

10. Jiang N, Rao F, Xiao J, Yang J, Wang W, Li Z, et al. Evaluation of different surgical dressings in reducing postoperative surgical site infection of a closed wound: A network meta-analysis. Int J Surg. 2020;82:24-29. https://doi.org/10.1016/ j.ijsu.2020.07.066

11. Ousey K, Rippon MG, Rogers AA, Totty JP. Considerations for an ideal post-surgical wound dressing aligned with antimicrobial stewardship objectives: a scoping review. J Wound Care. 2023;32(6):334-347. https://doi.org/10.12968/ jowc.2023.32.6.334

12. Younis I. Dehisced surgical wound. J Wound Care. 2020;29(Sup10a):S18-S19. https://doi.org/10.12968/jowc.2020.29. Sup10a.S18

13. Sandy-Hodgetts K. Surgical wound complications: a 21st century problem? J Wound Care. 2019;28(10):645. https://doi.org/10.12968/jowc.2019.28.10.645

14. Arundel C, Mandefield L, Fairhurst C, Baird K, Gkekas A, Saramago P, et al. Negative pressure wound therapy versus usual care in patients with surgical wound healing by secondary intention in the UK (SWHSI-2): an open-label, multicentre, parallel-group, randomised controlled trial. Lancet. 2025;405(10490):1689-1699. https://doi.org/10.1016/S0140-6736(25) 00143-6

15. Liosatos K, Tobiano G, Gillespie BM. Patient participation in surgical wound care in acute care settings: An integrative review. Int J Nurs Stud. 2024;157:104839. https://doi.org/10.1016/j.ijnurstu.2024.104839

16. Bolton L. Platelet-Rich Plasma: Optimal Use in Surgical Wounds. Wounds. 2021;33(8):219-221.

17. Hwekwete A. Best practices for surgical wound management. Br J Nurs. 2025;34(12):S4-S10. https://doi.org/10. 12968/bjon.2024.0401

18. Young S. Wound assessment. Br J Community Nurs. 2019;24(Sup9):S5. https://doi.org/10.12968/bjcn.2019.24.Sup9.S5

19. Cortesi R, Sguizzato M, Ferrara F. Lipid-based nanosystems for wound healing. Expert Opin Drug Deliv. 2024;21(8):1191-1211. https://doi.org/10.1080/ 17425247.2024.2391473

20. Li S, Renick P, Senkowsky J, Nair A, Tang L. Diagnostics for Wound Infections. Adv Wound Care (New Rochelle). 2021;10(6):317-327. https://doi.org/10.1089/ wound.2019.1103

21. Quain AM, Khardori NM. Nutrition in Wound Care Management: A Comprehensive Overview. Wounds. 2015;27(12):327-335. PMID: 27447105.

22. Molan P, Rhodes T. Honey: A Biologic Wound Dressing. Wounds. 2015;27(6):141-51. PMID: 26061489.

23. De Francesco F, Ogawa R. From Time to Timer in Wound Healing Through the Regeneration. Adv Exp Med Biol. 2024;1470:1-18. https://doi.org/10.1007/ 5584_2024_815

24. Harding K. Innovation and wound healing. J Wound Care. 2015;24(4 Suppl):7-13.https://doi.org/10.12968/jowc. 2015.24.Sup4b.7

25. Tomic-Canic M, Wong LL, Smola H. The epithelialisation phase in wound healing: options to enhance wound closure. J Wound Care. 2018;27(10):646-658. https://doi.org/10.12968/jowc.2018.27.10.646

26. Zielins ER, Brett EA, Luan A, Hu MS, Walmsley GG, Paik K, et al. Emerging drugs for the treatment of wound healing. Expert Opin Emerg Drugs. 2015;20(2):235-46. https://doi.org/10.1517/14728214.2015.1018176