КЫРГЫЗСТАНДАГЫ МЕКТЕП ОКУУЧУЛАРЫНЫН КҮНҮМДҮК ТАМАК-АШ КУРАМЫНА САЛЫШТЫРМА МҮНӨЗДӨМӨ
DOI:
https://doi.org/10.54890/1694-8882-2025-1-245Аннотация
Тамактануу балдардын ден-соолугунун жана бакубаттуулугунун негизги фактору болуп саналып, алардын өсүшүнө жана өнүгүшүнө таасир этет. Заманбап шарттарда көптөгөн балдар тамактануунун жетишсиздигине дуушар болушат, бул алардын ден-соолугуна терс таасирин тийгизет. Максаты: КРсынын ар кайсы аймактарында жашаган мектеп жашындагы балдар жана өспүрүмдөр үчүн күнүмдүк тамак-аш курамына гигиеналык мүнөздөмө берүү.
Материалдар жана методдор. Республиканын ар кайсы аймактарында жашаган 7 жаштан 17 жашка чейинки 4877 мектеп окуучуларынын күнүмдүк тамак-аш менен камсыз болушуна гигиеналык, эпидемиологиялык жана статистикалык ыкмалар менен изилдөө жүргүзүлгөн.
Жыйынтыктар. КРсынын ар кайсы региондорундагы мектеп окуучуларынын тамак-ашты керектөөсү боюнча маалыматтар региондук айырмачылыктарга ээ. Окуучулардын жаныбарлардан алынган азыктарды керектөөсү сунушталган нормадан кыйла төмөн экендиги аныкталган. Тактап айтканда, түштүктөгү мектеп окуучуларынын 52,3%ы, түндүк облустарынын 50,4%ы эт керектөөнүн жетишсиздигинен, ал эми түндүк аймактардагы балдардын 59,0%ы сүт азыктары менен камсыздалбагандыгы көрсөтүлгөн. Балдардын азык-түлүк курамында дан азыктары жалпы рациондун 38,4% түздү. Негизги тамак-аш топторун керектөөдө гендердик айырмачылыктар белгиленген.
Корутундулар. Окуучулардын күнүмдүк тамактануу рационун талдоодо биологиялык баалуу азыктардын жетишсиздиги аныктады, бул сандык жана сапаттык жактан тең салмактуу эмес тамактанууну көрсөтөт.
Ключові слова:
балдар жана өспүрүмдөр, мектеп окуучулары, тамак-аш комплекси, тамак-аш азыктарынын негизги топтору, керектөө деңгээли, республиканын аймактарыПосилання
1. Esdaile EK, Wharton L, Vidgen H, Gallegos D. Teacher perspectives on the socio-ecological barriers and enablers to food and nutrition education in primary schools: a scoping riview. Public Health Nutrition. 2024;27(1):e175. https://doi.org/ 10.1017/S1368980024001812
2. Kyere P, Veerman JL, Lee P, Stewart DE. Effectiveness of school-based nutrition interventions in sub-Saharan Africa: a systematic review. Public Health Nutr. 2020;23 (14):2626-2636. https://doi.org/10.1017/S1368980020000506
3. World Health Organization. Implementing school food nutrition policies: a review of contextual factors. World Health Organization: Geneva, Switzerland; 2021. 98 p. Available from: https://www.who.int/publications/i/item/9789240035072
4. Al-Jawaldeh A, Matbouli D, Diab S, Taktouk M, Hojeij L, Naalbandian S, et al. School-Based Nutrition Programs in the Eastern Mediterranean Region: A Systematic Review. Int J Environ Res Public Health. 2023;20(22):7047. https://doi.org/ 10.3390/ijerph20227047
5. Истомин А.В., Сааркоппель Л.М. Современные гигиенические проблемы фактического питания населения. Здоровье и окружающая среда: Сб. мат. международной научно-практической конференции. Минск; 2021:275-277.
6. Кучма В.Р. Медико-профилактические основы достижения ожидаемых результатов мероприятий десятилетия детства на период до 2027 года. Вопросы школьной и университетской медицины и здоровья. 2021;1:11-23.
7. Гришанова О.С. Социально-психологические аспекты оценки школьного питания субъектами системы образования. Общество: социология, психология, педагогика. 2022;7(99):95-99. https://doi.org/10.24158/spp.2022.7.13
8. Зайцева Н.В., Лир Д.Н. Мониторинг питания в общеобразовательных организациях. Вопросы питания. 2022:5(543):56-64. https://doi.org/10.33029/0042-8833-2022-91-5-56-64
9. Цукарева Екатерина Александровна, Авчинников А.В., Сидоренкова Л.М., Авчинникова С.О., Корякина Ю.П. Гигиеническая оценка организации питания в общеобразовательных учреждениях г. Смоленска. Здоровье населения и среда обитания. 2020:8(329):15-19.
10. Кучма В.Р., Рапопорт И.К. Физическое развитие и состояние здоровья детей и подростков в школьном онтогенезе (лонгитудинальное исследование): монография. М.: Научная книга; 2021. 350 с.
11. Кучма В.Р., Степанова М.И. Гигиенические требования к современным архитектурно-планировочным решениям школьных зданий. Гигиена и санитария. 2021:100(9):998-1003. https://doi.org/10.47470/0016-9900-2021-100-9-998-1003
12. Norris SA, Frongillo EA, Black MM, Dong Y, Fall C, Lampl M, et al. Nutrition in adolescent growth and development. Lancet. 2022;399(10320):172-184. https:// doi.org/10.1016/S0140-6736(21)01590-7
13. Hargreaves D, Mates E, Menon P, Alderman H, Devakumar D, Fawzi W, et al. Strategies and interventions for healthy adolescent growth, nutrition, and development. Lancet. 2022;399(10320):198-210. https://doi.org/10.1016/S0140-6736(21)01593-2
14. Мартинчик А.Н., Батурин А.К., Кешабянц Э.Э., Фатьянова Л.Н., Семенова Я.А., Базарова Л.Б. и др. Анализ фактического питания детей и подростков России в возрасте от 3 до 19 лет. Вопросы питания. 2017:86 (4):50-60. https://doi.org/10.24411/0042-8833-2017-00059
15. Лебедева У.М., Баттахов П.П., Степанов К.М., Лебедева А.М., Занковский С.С., Булгакова Л.И и др. Организация питания детей и подростков на региональном уровне. Вопросы питания. 2018;87(6):48-56. https://doi.org/10.24411 /0042-8833-2018-10066
16. Новикова И.И., Шевкун И. Г., Яновская Г.В., Гавриш С.М., Сорокина А.В. Роль мониторинга качества организации питания детей школьного возраста в снижении риска заболеваний, связанных с пищевым фактором. Здоровье населения и среда обитания. 2022;2:31-36. https://doi.org/10.35627/2219-5238/ 2022-30 2-31-36
17. Эсенаманова М.К., Кочкорова Ф.А., Саржанова К.С., Давыдова Л.Н. Рекомендуемые нормы потребления пищевых веществ, энергии и пищевых продуктов для различных групп населения Кыргызской Республики: методические рекомендации. Бишкек; 2011. 78 с.
18. Swinburn BA, Kraak VI, Allender S, Atkins VJ, Baker PI, Bogard JR, et al. The global syndemic of obesity, undernutrition, and climate change: the Lancet Commission Report. Lancet. 2019;393:791–846. https://doi.org/10.1016/ S0140-6736(18)32822-8
19. Hawkes C, Fox E, Downs S, Fanzo J, Fanzo J, Neve K. Child-centered food systems: reorienting food systems towards healthy diets for children. Glob Food Sec. 2020;27:100414. https://doi.org/10.1016/j.gfs.2020.100414
20. UNICEF. The State of the World’s Children 2019. Children, Food and Nutrition: Growing Well in a Changing World. New York: UNICEF; 2019. Available from: https://www.unicef.org/reports/state-of-worlds-children-2019
21. Neufeld LM, Andrade EB, Ballonoff Suleiman A, Barker M, Beal T, Blum LS, et al. Food choice in transition: adolescent autonomy, agency, and the food environment. Lancet 2022;399(10320):185–197. https://doi.org/10.1016/S0140-6736(21)01687-1
22. Ares G, De Rosso S, Mueller C, Philippe K, Pickard A, Nicklaus S, et al. Development of food literacy in children and adolescents: implications for the design of strategies to promote healthier and more sustainable diets. Nutr Rev. 2024;82(4):536-552. https://doi.org/10.1093/nutrit/nuad072
23. Noble C, Corney M, Eves A, Kipps M, Lumbres M. Food choice and school meals: primary schoolchildren's perceptions of the healthiness of foods and the nutritional implications of food choices. International Journal of Hospitality Management. 2000;19(4):413-432. http://doi.org/10.1016/S0278-4319(00)00038-4
24. Aslam MN, Varani J. The western-style diet, calcium deficiency and chronic disease. J Nutr Food Sci. 2016;6(3):496. 8. http://doi.org/10.4172/2155-9600.1000496
25. Шарманов Т.Ш., Салханова А.Б., Датхабаева Г.К., Сравнительная характеристика фактического питания детей в возрасте 9–10 лет. Вопросы питания. 2018;87(6):28-41. http://doi.org/10.24411/0042-8833-2018-10064
26. Richonnet C, Mosser F, Favre E, Robert M, Martin F, Thiebaut I. Nutritional Quality and Degree of Processing of Children's Foods Assessment on the French Market. Nutrients. 2021;14(1):171. http://doi.org/10.3390/nu14010171
27. Боровкова М.Г., Николаева Л.А. Анализ питания детей школьного возраста. Российский вестник перинатологии и педиатрии. 2021;66(4):148-154. https://doi.org/10.21508/1027-4065-2021-66-4-148-154
28. Богомолова И.К., Емельянова О.Н., Пискунова О.Г. Анализ фактического питания детей дошкольного и младшего школьного возраста, проживающих в г. Чите. Здоровье и образование в XXI веке. 2020;22(2):19-25. http://dx.doi.org/10.26787/nydha-2686-6838-2020-22-2-19-25
29. Roe LS, Keller KL, Rolls BJ. Food Properties and Individual Characteristics Influence Children's Intake Across Multiple Days of Weighed Assessments in Childcare Programs. J Nutr. 2023;153(5):1646-1655. https://doi.org/10.1016/j.tjnut. 2023.03.025
30. Ares G, De Rosso S, Mueller C, Philippe K, Pickard A, Nicklaus S, et al. Development of food literacy in children and adolescents: implications for the design of strategies to promote healthier and more sustainable diets. Nutrition Reviews. 2024;82(4):536–552. https://doi.org/10.1093/nutrit/nuad072
31. Лир Д.Н., Перевалов А.Я. Анализ фактического домашнего питания проживающих в городе детей дошкольного и школьного возраста. Вопросы питания. 2019;88(3):69-77. https://doi.org/10.24411/0042-8833-2019-10031