КЫРГЫЗСТАНДАГЫ МЕКТЕП ОКУУЧУЛАРЫНЫН КҮНҮМДҮК ТАМАК-АШ КУРАМЫНА САЛЫШТЫРМА МҮНӨЗДӨМӨ

DOI:

https://doi.org/10.54890/1694-8882-2025-1-245

Аннотация

Тамактануу балдардын ден-соолугунун жана бакубаттуулугунун негизги фактору болуп саналып, алардын өсүшүнө жана өнүгүшүнө таасир этет. Заманбап шарттарда көптөгөн балдар тамактануунун жетишсиздигине дуушар болушат, бул алардын ден-соолугуна терс таасирин тийгизет. Максаты: КРсынын ар кайсы аймактарында жашаган мектеп жашындагы балдар жана өспүрүмдөр үчүн күнүмдүк тамак-аш курамына гигиеналык мүнөздөмө берүү.
Материалдар жана методдор. Республиканын ар кайсы аймактарында жашаган 7 жаштан 17 жашка чейинки 4877 мектеп окуучуларынын күнүмдүк тамак-аш менен камсыз болушуна гигиеналык, эпидемиологиялык жана статистикалык ыкмалар менен изилдөө жүргүзүлгөн.
Жыйынтыктар. КРсынын ар кайсы региондорундагы мектеп окуучуларынын тамак-ашты керектөөсү боюнча маалыматтар региондук айырмачылыктарга ээ. Окуучулардын жаныбарлардан алынган азыктарды керектөөсү сунушталган нормадан кыйла төмөн экендиги аныкталган. Тактап айтканда, түштүктөгү мектеп окуучуларынын 52,3%ы, түндүк облустарынын 50,4%ы эт керектөөнүн жетишсиздигинен, ал эми түндүк аймактардагы балдардын 59,0%ы сүт азыктары менен камсыздалбагандыгы көрсөтүлгөн. Балдардын азык-түлүк курамында дан азыктары жалпы рациондун 38,4% түздү. Негизги тамак-аш топторун керектөөдө гендердик айырмачылыктар белгиленген.
Корутундулар. Окуучулардын күнүмдүк тамактануу рационун талдоодо биологиялык баалуу азыктардын жетишсиздиги аныктады, бул сандык жана сапаттык жактан тең салмактуу эмес тамактанууну көрсөтөт. 

Ключові слова:

балдар жана өспүрүмдөр, мектеп окуучулары, тамак-аш комплекси, тамак-аш азыктарынын негизги топтору, керектөө деңгээли, республиканын аймактары

Біографії авторів

Ф.А. Кочкорова, И.К. Ахунбаев атындагы Кыргыз мамлекеттик медициналык академиясы

Гигиеналык дисциплиналар кафедрасы

О.Т. Касымов, И.К. Ахунбаев атындагы Кыргыз мамлекеттик медициналык академиясы

Гигиеналык дисциплиналар кафедрасы

 

Н.А. Шатманов, И.К. Ахунбаев атындагы Кыргыз мамлекеттик медициналык академиясы

Гигиеналык дисциплиналар кафедрасы

Посилання

1. Esdaile EK, Wharton L, Vidgen H, Gallegos D. Teacher perspectives on the socio-ecological barriers and enablers to food and nutrition education in primary schools: a scoping riview. Public Health Nutrition. 2024;27(1):e175. https://doi.org/ 10.1017/S1368980024001812

2. Kyere P, Veerman JL, Lee P, Stewart DE. Effectiveness of school-based nutrition interventions in sub-Saharan Africa: a systematic review. Public Health Nutr. 2020;23 (14):2626-2636. https://doi.org/10.1017/S1368980020000506

3. World Health Organization. Implementing school food nutrition policies: a review of contextual factors. World Health Organization: Geneva, Switzerland; 2021. 98 p. Available from: https://www.who.int/publications/i/item/9789240035072

4. Al-Jawaldeh A, Matbouli D, Diab S, Taktouk M, Hojeij L, Naalbandian S, et al. School-Based Nutrition Programs in the Eastern Mediterranean Region: A Systematic Review. Int J Environ Res Public Health. 2023;20(22):7047. https://doi.org/ 10.3390/ijerph20227047

5. Истомин А.В., Сааркоппель Л.М. Современные гигиенические проблемы фактического питания населения. Здоровье и окружающая среда: Сб. мат. международной научно-практической конференции. Минск; 2021:275-277.

6. Кучма В.Р. Медико-профилактические основы достижения ожидаемых результатов мероприятий десятилетия детства на период до 2027 года. Вопросы школьной и университетской медицины и здоровья. 2021;1:11-23.

7. Гришанова О.С. Социально-психологические аспекты оценки школьного питания субъектами системы образования. Общество: социология, психология, педагогика. 2022;7(99):95-99. https://doi.org/10.24158/spp.2022.7.13

8. Зайцева Н.В., Лир Д.Н. Мониторинг питания в общеобразовательных организациях. Вопросы питания. 2022:5(543):56-64. https://doi.org/10.33029/0042-8833-2022-91-5-56-64

9. Цукарева Екатерина Александровна, Авчинников А.В., Сидоренкова Л.М., Авчинникова С.О., Корякина Ю.П. Гигиеническая оценка организации питания в общеобразовательных учреждениях г. Смоленска. Здоровье населения и среда обитания. 2020:8(329):15-19.

10. Кучма В.Р., Рапопорт И.К. Физическое развитие и состояние здоровья детей и подростков в школьном онтогенезе (лонгитудинальное исследование): монография. М.: Научная книга; 2021. 350 с.

11. Кучма В.Р., Степанова М.И. Гигиенические требования к современным архитектурно-планировочным решениям школьных зданий. Гигиена и санитария. 2021:100(9):998-1003. https://doi.org/10.47470/0016-9900-2021-100-9-998-1003

12. Norris SA, Frongillo EA, Black MM, Dong Y, Fall C, Lampl M, et al. Nutrition in adolescent growth and development. Lancet. 2022;399(10320):172-184. https:// doi.org/10.1016/S0140-6736(21)01590-7

13. Hargreaves D, Mates E, Menon P, Alderman H, Devakumar D, Fawzi W, et al. Strategies and interventions for healthy adolescent growth, nutrition, and development. Lancet. 2022;399(10320):198-210. https://doi.org/10.1016/S0140-6736(21)01593-2

14. Мартинчик А.Н., Батурин А.К., Кешабянц Э.Э., Фатьянова Л.Н., Семенова Я.А., Базарова Л.Б. и др. Анализ фактического питания детей и подростков России в возрасте от 3 до 19 лет. Вопросы питания. 2017:86 (4):50-60. https://doi.org/10.24411/0042-8833-2017-00059

15. Лебедева У.М., Баттахов П.П., Степанов К.М., Лебедева А.М., Занковский С.С., Булгакова Л.И и др. Организация питания детей и подростков на региональном уровне. Вопросы питания. 2018;87(6):48-56. https://doi.org/10.24411 /0042-8833-2018-10066

16. Новикова И.И., Шевкун И. Г., Яновская Г.В., Гавриш С.М., Сорокина А.В. Роль мониторинга качества организации питания детей школьного возраста в снижении риска заболеваний, связанных с пищевым фактором. Здоровье населения и среда обитания. 2022;2:31-36. https://doi.org/10.35627/2219-5238/ 2022-30 2-31-36

17. Эсенаманова М.К., Кочкорова Ф.А., Саржанова К.С., Давыдова Л.Н. Рекомендуемые нормы потребления пищевых веществ, энергии и пищевых продуктов для различных групп населения Кыргызской Республики: методические рекомендации. Бишкек; 2011. 78 с.

18. Swinburn BA, Kraak VI, Allender S, Atkins VJ, Baker PI, Bogard JR, et al. The global syndemic of obesity, undernutrition, and climate change: the Lancet Commission Report. Lancet. 2019;393:791–846. https://doi.org/10.1016/ S0140-6736(18)32822-8

19. Hawkes C, Fox E, Downs S, Fanzo J, Fanzo J, Neve K. Child-centered food systems: reorienting food systems towards healthy diets for children. Glob Food Sec. 2020;27:100414. https://doi.org/10.1016/j.gfs.2020.100414

20. UNICEF. The State of the World’s Children 2019. Children, Food and Nutrition: Growing Well in a Changing World. New York: UNICEF; 2019. Available from: https://www.unicef.org/reports/state-of-worlds-children-2019

21. Neufeld LM, Andrade EB, Ballonoff Suleiman A, Barker M, Beal T, Blum LS, et al. Food choice in transition: adolescent autonomy, agency, and the food environment. Lancet 2022;399(10320):185–197. https://doi.org/10.1016/S0140-6736(21)01687-1

22. Ares G, De Rosso S, Mueller C, Philippe K, Pickard A, Nicklaus S, et al. Development of food literacy in children and adolescents: implications for the design of strategies to promote healthier and more sustainable diets. Nutr Rev. 2024;82(4):536-552. https://doi.org/10.1093/nutrit/nuad072

23. Noble C, Corney M, Eves A, Kipps M, Lumbres M. Food choice and school meals: primary schoolchildren's perceptions of the healthiness of foods and the nutritional implications of food choices. International Journal of Hospitality Management. 2000;19(4):413-432. http://doi.org/10.1016/S0278-4319(00)00038-4

24. Aslam MN, Varani J. The western-style diet, calcium deficiency and chronic disease. J Nutr Food Sci. 2016;6(3):496. 8. http://doi.org/10.4172/2155-9600.1000496

25. Шарманов Т.Ш., Салханова А.Б., Датхабаева Г.К., Сравнительная характеристика фактического питания детей в возрасте 9–10 лет. Вопросы питания. 2018;87(6):28-41. http://doi.org/10.24411/0042-8833-2018-10064

26. Richonnet C, Mosser F, Favre E, Robert M, Martin F, Thiebaut I. Nutritional Quality and Degree of Processing of Children's Foods Assessment on the French Market. Nutrients. 2021;14(1):171. http://doi.org/10.3390/nu14010171

27. Боровкова М.Г., Николаева Л.А. Анализ питания детей школьного возраста. Российский вестник перинатологии и педиатрии. 2021;66(4):148-154. https://doi.org/10.21508/1027-4065-2021-66-4-148-154

28. Богомолова И.К., Емельянова О.Н., Пискунова О.Г. Анализ фактического питания детей дошкольного и младшего школьного возраста, проживающих в г. Чите. Здоровье и образование в XXI веке. 2020;22(2):19-25. http://dx.doi.org/10.26787/nydha-2686-6838-2020-22-2-19-25

29. Roe LS, Keller KL, Rolls BJ. Food Properties and Individual Characteristics Influence Children's Intake Across Multiple Days of Weighed Assessments in Childcare Programs. J Nutr. 2023;153(5):1646-1655. https://doi.org/10.1016/j.tjnut. 2023.03.025

30. Ares G, De Rosso S, Mueller C, Philippe K, Pickard A, Nicklaus S, et al. Development of food literacy in children and adolescents: implications for the design of strategies to promote healthier and more sustainable diets. Nutrition Reviews. 2024;82(4):536–552. https://doi.org/10.1093/nutrit/nuad072

31. Лир Д.Н., Перевалов А.Я. Анализ фактического домашнего питания проживающих в городе детей дошкольного и школьного возраста. Вопросы питания. 2019;88(3):69-77. https://doi.org/10.24411/0042-8833-2019-10031

##submission.downloads##

Жарыяланганы

2025-04-17

Як цитувати

(1)
Кочкорова, Ф.; Касымов, О.; Шатманов, Н. КЫРГЫЗСТАНДАГЫ МЕКТЕП ОКУУЧУЛАРЫНЫН КҮНҮМДҮК ТАМАК-АШ КУРАМЫНА САЛЫШТЫРМА МҮНӨЗДӨМӨ . ЕЖЗ 2025, 1, 245-254.

Номер

Розділ

ГИГИЕНА ЖАНА ЭПИДЕМИОЛОГИЯ МАСЕЛЕЛЕРИ